Transcript
Καλλιεργώντας τις αξίες ζωής στην εκπαίδευση Μελέτη περίπτωσης: Η υλοποίηση ενός εργαστηρίου για τη συνεργασία σε μαθητές Β Λυκείου του Πρότυπου Πειραματικού ΓΕΛ Πατρών Cutlivating... Living Values in Education Case study: a workshop with second-grade students, on cooperation, at the Model Experimental Lyceum of Patras Παναγιώτης Γάκης Υποψ. Διδάκτορας, Εκπαιδευτικός, ΠΕ02 του Π.Π. ΓΕΛ Πατρών Σπυρίδων Παρτσαδάκης Μsc, εκπαιδευτικός ΠΕ03 του Π.Π. ΓΕΛ Πατρών Μαρία - Ροζίτα Τσελεπή Διευθύντρια του Π.Π. ΓΕΛ Πατρών Ευαγγελία Μανούσου Εκπαιδευτικός, Καθηγήτρια-Σύμβουλος Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο Πηνελόπη Σακοβέλη Μsc, Εκπαιδευτικός, Υπεύθυνη Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Α/θμιας Εκπαίδευσης Αχαΐας Αντώνιος Λιοναράκης Αναπληρωτής Καθηγητής Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο Abstract Knowledge, values and skills have been the most important triptych of legislation and debate on education until today. Taking into consideration that one of the most basic parameters of the purpose of education is the moral and intellectual education of Greeks, aiming at the cultivation of values such as respect, cooperation, and so on, in order to contribute to the transformation of one-dimensional orientation towards matter, to the balanced cultivation of the students personality in accordance with the educational keystones for the twenty-first century: I learn in order to know, I learn in order to do, I learn in order to be and I learn in order to live with the others, as they were expressed by J.Delors (1996). On the occasion of this general framework, in the Model Experimental Lyceum of Patras, Greece, we implemented a workshop with the students of the second grade on cooperation, on the occasion of this workshop we went on to conduct an empirical study on the impact and the type of values prevailing in a student group. In this paper we describe the structure, activities and results of the evaluation of the experiential workshops, implemented on 29 students of the second grade. Keywords: Εxperiential workshop, living values, cooperation, secondary education Περίληψη Οι γνώσεις, οι αξίες και οι δεξιότητες αποτελούν το σημαντικότερο τρίπτυχο των νομοθετημάτων και του προβληματισμού για την παιδεία ως σήμερα. Λαμβάνοντας υπόψη ότι από τις βασικές παραμέτρους του σκοπού της παιδείας είναι η ηθική και πνευματική αγωγή των Ελλήνων, με στόχο την καλλιέργεια αξιών όπως ο σεβασμός, η συνεργασία κ.ά., ώστε να συμβάλλουμε στο μετασχηματισμό του μονοδιάστατου 50 προσανατολισμού προς την ύλη, στην ισορροπημένη καλλιέργεια της προσωπικότητας των μαθητών στην κατεύθυνση των αξόνων της εκπαίδευσης για τον εικοστό πρώτο αιώνα μαθαίνω για να γνωρίζω, μαθαίνω για να κάνω, μαθαίνω να είμαι και μαθαίνω να ζω με τους άλλους όπως τέθηκαν από τον J.Delors (1996). Με αφορμή αυτό το γενικό πλαίσιο, στο Πρότυπο Πειραματικό Λύκειο Πάτρας υλοποιήσαμε ένα εργαστήριο με τους μαθητές της Β Λυκείου με θέμα τη συνεργασία. Mε αφορμή το εργαστήριο αυτό, στη συνέχεια πραγματοποιήσαμε μια εμπειρική έρευνα για την επίδραση και το είδος των αξιών που επικρατούν σε ομάδα μαθητών. Στην παρούσα εργασία περιγράφουμε τη δομή, τις δραστηριότητες και τα αποτελέσματα της αξιολόγησης του βιωματικού εργαστηρίου, που υλοποιήθηκε σε 29 μαθητές της Β Λυκείου. Λέξεις-κλειδιά: Βιωματικό εργαστήριο, αξίες ζωής, συνεργασία, Δευτεροβάθμια εκπαίδευση Εισαγωγή Κάθε άτομο από τη γέννηση του, αλλά ιδιαίτερα από τη στιγμή που ξεκινά η κοινωνική του δράση, βρίσκεται σε μια πολυδιάστατη διαπραγμάτευση με το περιβάλλον του, συλλέγοντας πληροφορίες μέρος των οποίων μετασχηματίζονται σε γνώσεις και εσωτερικεύοντας αξίες, οι οποίες είναι προϊόντα του πολιτισμού και της κουλτούρας της κοινωνίας στην οποία ζει (Καλτσούνη, 2000) Οι αξίες βρίσκονται σε κάθε άτομο και έχουν προσωπική, κοινωνική και πολιτισμική σημασία. Είναι αυτές που ουσιαστικά διαμορφώνουν την ταυτότητά του ανθρώπου και καθορίζουν τη θέση του στην κοινωνία. Δεν καθοδηγούν απλώς, δείχνοντας μας τι είναι σημαντικό, καλό ή χρήσιμο, αλλά εμπνέουν και δίνουν κίνητρα. Οι αξίες είναι αυτές που διασώζουν την ανθρωπιά του και καλλιεργούν τον εσωτερικό του κόσμο. Ο ορισμός του περιεχομένου της έννοιας «αξίας» όπως και των αρχών που θα πρέπει να διέπουν τη συμπεριφορά ενός υγιούς, ή αλλιώς ενός ενάρετου, πολίτη, προκαλούσε πάντοτε το ενδιαφέρον του αρχαίου ελληνικού κόσμου και απασχόλησε ιδιαίτερα την αρχαία ελληνική σκέψη, η οποία συχνά αρεσκόταν σε αποφθέγματα, κανόνες και ορισμούς (Lesky, 1985). Οι σοφιστές δε θέλησαν να ορίσουν τις ηθικές αξίες (Guthrie, 1991) και αρχές αλλά ο Σωκράτης ήταν αυτός που προσπάθησε με μέτρα καθολικά και αναλλοίωτα να ορίσει την έννοια αυτή και να ρυθμίσει την ηθική διαγωγή του ανθρώπου, ώστε να προσεγγίσει το ύψιστο αγαθό, την «ευδαιμονίαν». Ταύτισε την «Αρετήν» με τη γνώση και υποστήριξε ότι ουδείς εκών κακός (Guthrie, 1991). Η αριστοτελική αρχή της αναλογικότητας (Düring, 1994) έχει ορίσει ως έγκυρη ηθική αξία την έννοια της δικαιοσύνης η οποία οριοθετεί την ελευθερία του καθενός με τι ίδιο μέτρο με το οποίο οριοθετείται και σε βάρος του η ελευθερία κάθε άλλου ανθρώπου (Ανδριόπουλος, 1997). Κατά τον Καντ, ο κόσμος που συγκροτείται από επιδιωκόμενες σκοπιμότητες, καθετί έχει είτε τίμημα είτε αξία. Καθετί που σχετίζεται με τις ανθρώπινες ροπές και ανάγκες έχει αγοραία αξία. Κάτι, που δίχως να προϋποθέτει ανάγκη, ανταποκρίνεται στην επιθυμία κάποιας ευχαρίστησης, έχει από διαθέσεως αξία. Οι ηθικές αξίες, σήμερα, είναι η εκσυγχρονισμένη αντίληψη των πλατωνικών ιδεών, όχι δηλαδή οντολογικά πρότυπα που υπάρχουν σ' έναν άλλον ουράνιο κόσμο από τον οποίο η ψυχή διατηρεί αμυδρή ανάμνηση, αλλά κορυφαίες εκτιμητικές παραδοχές, αναφορικά με άϋλα αγαθά, οι οποίες σε συναισθηματικό επίπεδο έχουν βιωθεί και 51 γοητεύουν την ψυχή, κατά τρόπο αξιωματικό, δηλαδή ανεπίδεκτο εμπειρικής απόδειξης. 1. Η απουσία της αξίας στο σύγχρονο σχολείο Στη σημερινή κοινωνία αναπόφευκτα επικρατεί αναταραχή και σύγχυση. Η κοινωνία της ευκολίας, της υπερκατανάλωσης και της αναξιοκρατίας είτε αλλοιώνουν είτε απαξιώνουν τις αξίες της ζωής. Ο νέος άνθρωπος ακολουθώντας παρορμητικά τις ανάγκες που δημιουργούνται από το υλικό πεδίο, αρχίζει να αξιολογεί την ζωή του πάντα με πολωμένες αξίες, ιδιαίτερα σήμερα που έχουν κλονιστεί πολλά από όσα θεωρούνταν πριν λίγα χρόνια δεδομένα και οι ανάγκες των ανθρώπων αναγκαστικά επαναδιαπραγματεύονται σε μια νέα βάση. Στο πνεύμα αυτό το σύγχρονο σχολείο περιορίζεται στο βομβαρδισμό των νέων με πληροφορίες που οδηγούν στη γνωστική ανάπτυξή τους και θεωρεί ότι καλύπτει την εκπαίδευση αλλά όχι την παιδεία των μαθητών. Η προσέγγιση των αξιών μάλιστα γίνεται και αυτή εντελώς επιφανειακά στο σχολείο με έμφαση στη θεωρητική της μορφή που στην καλύτερη περίπτωση οριοθετείται από τη συζήτηση περί των αξιών και όχι από τη βιωματική προσέγγισή τους και στην ουσιαστική τους καλλιέργεια. Η νέα πραγματικότητα όμως καθιστά επιτακτική την ανάγκη το σχολείο να αναλάβει πιο ενεργό ρόλο στην παιδεία των παιδιών δίνοντας ουσιαστικές ευκαιρίες για αγωγή και επικοινωνία. Καθώς όμως η κοινωνική παθογένεια αυξάνεται καθίσταται περισσότερο αναγκαίο από ποτέ το σημερινό σχολείο να βοηθήσει το μαθητή να ανακαλύψει τόσο τις πραγματικές αξίες της ζωής όσο και τη σημασία τους για τη μετέπειτα ζωή τους. Δεν είναι αρκετό ο σύγχρονος δάσκαλος να εκπαιδεύει διάνοιες και να αδιαφορεί για την ψυχική του ισορροπία και καλλιέργεια. Έρευνες έχουν αποδείξει πως ένα σχολικό και οικογενειακό περιβάλλον βασισμένο στις αξίες βοηθά και στη γνωστική και στη συναισθηματική ανάπτυξη του παιδιού (Lumsden, 1994, Cooper, 2000). Έχοντας κατά νου τα παραπάνω και λειτουργώντας ως εκπαιδευτικοί στο νέο θεσμικό πλαίσιο των Προτύπων Πειραματικών Σχολείων, θεωρήσαμε απαραίτητη μια αρχική εφαρμογή του εργαστηρίου «Αξίες ζωής» σε ένα τμήμα μαθητών του σχολείου μας αποσκοπώντας από τη μια στην αναμόχλευση του αξιακού υποβάθρου των μαθητών μας και στη βελτίωση δεξιοτήτων επικοινωνίας και από την άλλη στην προαγωγή της εκπαιδευτικής έρευνας1 και τη συνεργασία με το φορέα «Αξίες Ζωής»2. Ομάδα στόχος ήταν 29 μαθητές της Β Λυκείου του σχολείου μας. Η δραστηριότητα πραγματοποιήθηκε στις 14/5/2013 σε τρεις διδακτικές ώρες μετά από αναδιαμόρφωση του προγράμματος. 2. Το εργαστήριο Αξίες της Ζωής Είναι πλέον σαφές ότι το σύγχρονο σχολείο οφείλει να προσαρμόσει τις παιδαγωγικές του μεθόδους, το εκπαιδευτικό του υλικό και τη γενικότερη συμπεριφορά του δασκάλου στην άμεση και έμμεση βιωματική προσέγγιση των αξιών. Η έννοια του όρου αξία αποκτά ιδιαίτερο συμβολισμό και αξία για τη σχολική ζωή, καθώς είναι η χρονική περίοδος που οι μαθητές διαμορφώνουν την προσωπικότητά τους και το δικό τους αξιακό κώδικα. 1 Ν. 3966/ , Κεφ. Γ, άρθρ. 36(Θεσμικό Πλαίσιο λειτουργίας των Προτύπων Πειραματικών Σχολείων). 2 Το εκπαιδευτικό πρόγραμμα που ακολουθήθηκε από το συγκεκριμένο φορέα αποτελεί μέρος του προγράμματος επιμόρφωσης εκπαιδευτικών (train the trainers) Living Values: An Educational Iniative, που διοργανώνεται από την Unesco και την Unicef στην Οξφόρδη. 52 Στο πλαίσιο αυτό του προβληματισμού το Πρότυπο Πειραματικό Γενικό Λύκειο Πάτρας συμμετείχε σε μια δράση του εκπαιδευτικού προγράμματος Αξίες της ζωής προσφέροντας στους μαθητές ποικιλία βιωματικών δραστηριοτήτων και μεθοδολογιών. Στόχοι ήταν οι μαθητές: 1. να ανακαλύψουν τις αξίες μέσα από καθημερινές εμπειρίες παρά από κατευθυνόμενες νουθεσίες και συμβουλές, 2. να εκτιμήσουν τον εαυτό τους, τους συμμαθητές τους και να αντιληφθούν τη σημασία του εαυτού τους και του άλλου στη μελλοντική κοινωνία, 3. να ενθαρρυνθούν στην κατανόηση, την εκτίμηση και την έκφραση των εσωτερικών αξιών, 4. να αναγνωρίσουν τη σημασία και την επίδραση της θετικής και αρνητικής συμπεριφοράς, 5. να αναπτύξουν τη φαντασία μέσω της τέχνης που αποτελεί προϋπόθεση εδραίωσης ενός περιβάλλοντος ελκυστικού για την προσέγγιση και γνωριμία με της αξίες, 6. να μάθουν να λειτουργούν σε μια τάξη που η σκέψη και η δράση του καθενός θα ανατροφοδοτεί τη σκέψη και τη δράση του άλλου, 7. να τολμούν να μοιράζονται τις σκέψεις, τα όνειρα και τα συναισθήματά τους σε ένα περιβάλλον σεβασμού, χωρίς επικρίσεις και σχόλια, 8. να οδηγηθούν στην αυτοκριτική και τελικά στη συναισθηματική τους ανάπτυξη και αυτοεκτίμηση 3. Οι βασικές δραστηριότητες του εργαστηρίου και η αξιολόγηση του Η επαφή των μαθητών με τις αξίες συνδυάστηκε με δραστηριότητες που συνδύασαν το παιχνίδι, την τέχνη, το τραγούδι, την κίνηση και τη φαντασία. Προκειμένου να διερευνήσουμε την επίδραση του εργαστηρίου στους μαθητές, σε ανύποπτο χρόνο, 15 μέρες μετά την υλοποίηση του, χωρίς προειδοποίηση και ανάλογη προετοιμασία ζητήθηκε από τους μαθητές να απαντήσουν σε ένα σχετικό ερωτηματολόγιο (Παράρτημα 1). Οι απαντήσεις κάθε παιδιού κατατάχθηκαν κατά φθίνουσα προτίμηση. Στις επόμενες ενότητες, περιγράφουμε τόσο τις δραστηριότητες που υλοποιήθηκαν κατά τη διάρκεια του εργαστηρίου όσο και τα δεδομένα που συλλέχθηκαν από την αξιολόγηση της επίδρασής του 15 μετά Κυκλική επικοινωνία Η πρώτη δραστηριότητα στην οποία κλήθηκαν οι μαθητές να συμμετάσχουν ήταν η ελεύθερη και αβίαστη έκφραση των αξιών που θεωρούν ότι αποτελούν σταθμό στη ζωή τους. Οι μαθητές αρχικά άλλαξαν την παραδοσιακή και τετριμμένη διάταξη των θέσεων στην τάξη και σχημάτισαν με τις θέσεις τους έναν κύκλο. Προχωρήσαμε στο σχεδιασμό της συγκεκριμένης δράσης λαμβάνοντας υπόψη ότι όλες οι ανθρώπινες εκφράσεις ενέχουν μια σωματικότητα και ο ρυθμός της ομιλίας αλλά και της αναπνοής, το βλέμμα, ο τόνος και η ένταση της φωνής, η στάση του σώματος και η σχέση του με το χώρο, η μιμική, τα νεύματα, η κίνηση των χεριών, τα αγγίγματα, κ.ά. αποτελούν στοιχεία μιας άλλης γλώσσας, της «γλώσσας του σώματος» (Pease, Allan (1991). Θεωρήσαμε ότι μέσα από αυτή μπορούν να μεταδοθούν μηνύματα (όπως η σαφής κίνηση του χεριού του τροχονόμου που καθορίζει την κίνηση ενός οχήματος), να δηλωθούν καταστάσεις (όπως μια στάση γιόγκα που υποδηλώνει διαλογισμό ή αλλιώς προσευχή), να υποδηλωθούν συναισθήματα ή ψυχικές καταστάσεις (όπως η έκφραση 53 θυμού με την αντίστοιχη εικόνα του προσώπου ή η έκφραση ντροπής με το κοκκίνισμα). Μια πληθώρα φωνητικών και μη στοιχείων χαρακτηρίζει την κάθε έκφρασή μας και δίνει στην επικοινωνία την πραγματική της διάσταση. Λεκτικοί και μη-λεκτικοί τρόποι έκφρασης συνδέονται και αλληλοσυμπληρώνονται σε μια επικοινωνιακή διαδικασία. Έτσι γίνεται αδύνατος ο διαχωρισμός των λέξεων που χρησιμοποιούμε από τις εικόνες, τους ήχους άλλα και γενικότερα όλους τις δυνατότητες έκφρασης που μας παρέχει το σώμα μας (Αργυροπούλου 2004). Η επιλογή του κύκλου δεν ήταν τυχαία. Αρχικά η αλλαγή της τυπικής και καθημερινής διάταξης των μαθητών στόχευε στην αλλαγή της νοοτροπίας και της αντίληψης που έχουν οι μαθητές για τις αξίες. Επιπλέον όλοι μπορούσαν να κοιτάζουν όλους, απαραίτητη προϋπόθεση για αποτελεσματική επικοινωνία και κοινωνικοποίηση. Ο διάλογος είναι επιπλέον μια κυκλική κίνηση που η σκέψη και ο λόγος είναι πηγή τροφοδότησης της σκέψης και του λόγου του συνομιλητή. Στη Μαγεία των Λέξεων, ο Αντρέι Μπέλυ υπερτονίζοντας το ρόλο της λέξης στην επικοινωνία, θεωρεί πως η τελευταία είναι μια πραγματική δημιουργική διαδικασία κατά την οποία οι ψυχές ανταλλάσσουν μεταξύ τους τις πιο βαθιά φυλαγμένες εικόνες τους που απεικονίζουν και σχηματίζουν τα μυστικά της ζωής. Έχοντας ως δεδομένο τέλος το στοιχείο ότι η αρχή και το τέλος του κύκλου δεν είναι ορατά, βιωματικά έγινε σαφές στους μαθητές ότι αξίες όπως ο σεβασμός, η ελευθερία, η αγάπη, η ειρήνη, η ευτυχία, η τιμιότητα, η υπευθυνότητα, η ταπεινότητα, η απλότητα, η συνεργασία, η ανεκτικότητα, η ενότητα δεν ιεραρχούνται κατά προτεραιότητα αλλά αλληλεπιδρούν σε μια αμφίδρομη σχέση η μια με την άλλη Η δράση αυτή προσπαθεί να εκπαιδεύσει τους μαθητές όχι μόνο να γνωρίζουν τις αξίες αλλά και να τους μάθει να «ζουν μαζί» Αξίες ζωής - στατιστικά στοιχεία Οι μαθητές κατέγραψαν ελεύθερα και σε αξιολογική σειρά τις σημαντικότερες για αυτούς αξίες της ζωής (Ερώτημα Α, Ερωτηματολόγιο, Παράρτημα 1). Τα αποτελέσματα της έρευνας αποτυπώνονται στον πίνακα 1 και στο ραβδόγραμμα 1 3. Αξίες της ζωής Αγόρια (15) Κορίτσια (14) Σύνολο (29) Αριθμός Μ.Ο. Αριθμός Μ.Ο. Αριθμός Μ.Ο. Αγάπη 6 3,17 6 2, ,92 Αλληλεγγύη 6 3,33 4 2, ,80 Αξιοπρέπεια 3 2,67 5 3,60 8 3,25 Ειλικρίνεια 4 3, , ,27 Εμπιστοσύνη 4 3,75 4 1,75 8 2,75 Οικογένεια 3 4,00 5 3,40 8 3,63 Σεβασμός 5 2,80 7 2, ,83 Υγεία 0 0,00 5 5,00 5 5,00 Φιλία 6 3,67 5 4, ,09 Πίνακας 1 (Α 4 =5) Οι μέσοι όροι προέρχονται μετά από υπολογισμό της κατάταξης που έδωσαν οι μαθητές και επέλεξαν τη συγκεκριμένη αξία. 3 Επιμέρους στοιχεία του πίνακα παρουσιάζονται στο παράρτημα 2 4 Α είναι η μέγιστη τιμή του μέσου όρου 54 16 Aξίες της ζωής Αγόρια (15) αριθμός Αγόρια (15) μο Κορίτσια (14) αριθμός Κορίτσια (14) μο Σύνολο (29) αριθμός Σύνολο (29) μο 2 0 Αγάπη Αλληλεγγύη Αξιοπρέπεια Ειλικρίνεια Εμπιστοσύνη Οικογένεια Σεβασμός Υγεία Φιλία Ραβδόγραμμα 1 Εντυπωσιακό εύρημα ήταν η αξία της υγείας που προτιμήθηκε μόνο από τα κορίτσια, ιεραρχήθηκε όμως υψηλά και ως εκ τούτου κατέλαβε την πρώτη θέση στις επιλογές των κοριτσιών. Ενδεικτικά σχολιάζουμε ότι η αξία της ειλικρίνειας προτιμήθηκε από τη μισή τάξη. Στις επόμενες θέσεις κατατάσσονται η φιλία και η οικογένεια, αξίες που σχετίζονται μεταξύ τους. Εντυπωσιακό και άξιο προβληματισμού είναι το γεγονός ότι η αξία της δικαιοσύνης επιλέχθηκε από μόλις 2 μαθητές, παρόλο που διαχρονικά η αξία αυτή - τουλάχιστον λεκτικά - αποτελεί κοινό τόπο και σημείο αναφοράς σε όλες τις κοινωνικές ομάδες και τάξεις. Θεωρούμε ότι ως εκπαιδευτική κοινότητα έχουμε κατακτήσει μόνο φραστικά την έννοια αυτή χωρίς να έχει επιτευχθεί η εσωτερίκευσή της Δοκιμάζοντας μορφές επικοινωνίας Η δράση είχε σκοπό να βοηθήσει τους μαθητές να επικοινωνήσουν για να επηρεάσουν κοινωνικές συμπεριφορές, στάσεις, αντιλήψεις και για να μεταδώσουν αξίες. Υπό αυτό το πρίσμα σε δεύτερο στάδιο οι μαθητές σε ελεύθερο περίπατο που κατέληγε σε τυχαίες συναντήσεις, στο χώρο και με την έμπνευση της μουσικής, συνειδητοποιούσαν και καλλιεργούσαν το πρωταρχικό στάδιο της επικοινωνίας που είναι το βλέμμα και η αφή, δηλαδή αντάλλασαν οπτικές πληροφορίες, (Μπώκος 2001 & Berget, John (1993) και συναισθήματα, μέσα από μη λεκτικά μηνύματα. Στη συνέχεια πάλι αξιοποιώντας τον κύκλο, δύο ομάδες μαθητών ενταγμένες σε δύο ομόκεντρους κύκλους προσέγγισαν την επικοινωνία στην πιο ουσιαστική της μορφή που είναι ο λόγος κάνοντας ερωτήσεις που αποσκοπούσαν στην ανάδειξη της προσωπικότητας και της ιδιοσυγκρασίας των μαθητών. Οι δύο ομάδες των μαθητών που συγκροτούσαν τους δύο κύκλους συνομιλούσαν σταδιακά με όλους τους συμμαθητές τους με αμφίδρομη και μετωπική συνομιλία. Οι ερωτήσεις ήταν στοχευμένες και πολύ συγκεκριμένες και αφορούσαν στις δραστηριότητες, στις αξίες, στις στάσεις, στις επιθυμίες των μαθητών. Οι ερωτήσεις διακρίνονταν για την κλιμακούμενη προσπάθεια επικοινωνίας και άρχιζαν με διερεύνηση των θετικών επιλογών των μαθητών από την καθημερινότητά τους και κατέληγαν στην αναγκαιότητα και δυνατότητα επίτευξης της συνεργασίας Επικοινωνώ ζωγραφίζοντας και σχεδιάζω το μέλλον μου Η δραστηριότητα της συνεργατικής ζωγραφικής που ακολούθησε εξελίχθηκε σε πολλά επίπεδα και έδωσε την ευκαιρία στους μαθητές να βιώσουν και να σκεφτούν 55 την ατομικότητά αλλά και τη σημασία της συλλογικότητάς μέσα στο σχολείο και την κοινωνία. Αναφορικά με τη αξιοποίηση της ζωγραφικής απεικόνισης ως εργαλείου έκφρασης και επικοινωνίας στοχεύαμε να διαπιστώσουμε τον καθοριστικό ρολό της εικόνας σε κάθε ανταλλαγή πληροφορίας η σε κάθε επικοινωνιακή πράξη. Τα επίπεδα της ζωγραφικής ήταν τα ακόλουθα: Α. Οι μαθητές ζωγραφίζουν όλοι μαζί γύρω - γύρω από ένα μεγάλο χαρτί μέτρου. Το θέμα το οποίο κλήθηκαν να ζωγραφίσουν ήταν: «πώς βλέπουν το δικό τους μέλλον». Στην αρχή ζωγραφίζουν ταυτόχρονα αλλά ατομικά με θέμα το μέλλον τους ακούγοντας μουσική. Β. Αμέσως μετά τους ζητείται να αλλάξουν θέση, ώστε να αναγκαστούν να συνεχίσουν τη ζωγραφιά κάποιου συμμαθητή τους. Οι αλλαγές αυτές γίνονται αρκετές φορές. Γ. Στη συνέχεια οι υπεύθυνοι δένουν τα χέρια όλων των μαθητών, με μια χαλαρή κλωστή ώστε να «αναγκαστούν» να συνεργαστούν, ακολουθώντας τους ρυθμούς των άλλων, ώστε οι «συνδεδεμένοι» μαθητές να βρουν έναν κοινό ρυθμό. Στη φάση αυτή αλλάζουν θέσεις αρκετές φορές ανάλογα με τον αριθμό των μαθητών. Προϋπόθεση είναι όση ώρα ζωγραφίζουν να μην μιλούν ώστε να περιοριστεί η λεκτική επικοινωνία και να επικοινωνήσουν με διαφορετικούς τρόπους. Δ. Αφού έχουν ολοκληρώσει την ομαδική-συνεργατική ζωγραφιά τους, επέστρεφαν στην αρχική τους θέση, λύνονται και συζητούν για τη διαδικασία και το αποτέλεσμα της, σχολιάζοντας και τον τρόπο που οι άλλοι αντιλήφθηκαν το αρχικό τους όραμα και στόχο όπως επίσης και την επιτυχή ή μη ολοκλήρωσή του. Σημασία έχει να αντιληφθούν την αξία της συνεργασίας, τις νέες δυνατότητες που δίνει ατομικά στον καθένα αλλά και στο σύνολο της ομάδας αλλά και τους περιορισμούς και τις νέες συνθήκες που αυτή εισάγει. Οι μαθητές κατανοούν βιωματικά ότι κάθε τους δημιουργία δεν είναι ανεξάρτητη αλλά είναι συνδεμένη με τις ενέργειες και τις πράξεις των άλλων και επηρεάζεται από αυτές όπως και οι δικές τους ενέργειες και δράσεις επηρεάζουν το σύνολο. Οι μαθητές, έχοντας ως πηγή αφόρμησης και προβληματισμού τη ζωγραφική, κλήθηκαν να καταγράψουν ελεύθερα και αξιολογικά τα όνειρά τους για το μέλλον Ζωγραφίζοντας και σχεδιάζω το μέλλον μου στατιστικά στοιχεία Επιπλέον οι μαθητές κλήθηκαν να απαντήσουν στο ερώτημα (Ερώτημα Γ2, Ερωτηματολόγιο 5 ): Γ2. Ας θυμηθείτε τη στιγμή που ζωγραφίσατε το μέλλον με τους συμμαθητές σας . Φανέρωσα στους άλλους τα όνειρά μου και μου άρεσε Φανέρωσα στους άλλους τα όνειρά μου και αισθάνθηκα αμήχανα Γνώρισα τα όνειρα και των άλλων συμμαθητών μου και ήταν θετικό Γνώρισα τα όνειρα και των άλλων συμμαθητών μου και απογοητεύτηκα Είδα ότι τα όνειρά μου για το μέλλον χρειάζονται και τους άλλους Είδα ότι με χρειάζονται οι άλλοι για να εκπληρώσουν τα όνειρά τους Αντιλήφθηκα την πιο πάνω δράση ως μια ευκαιρία για πείραγμα και παιχνίδι Άλλο (γράψε μια επιγραμματική περιγραφή): Οι μαθητές κατέταξαν τις πιο πάνω επιλογές ως εξής: (πίνακας 2) 5 Επιμέρους στοιχεία του πίνακα παρουσιάζονται στο παράρτημα 1 56 Ας θυμηθείτε τη στιγμή που ζωγραφίσατε το μέλλον Αγόρια Κορίτσια Σύνο
